Effectief leren - Inzichten en praktische tips |
Stel je voor… je bent docent bij Avans en je verzorgt de module Onderzoeksvaardigheden voor eerstejaarsstudenten van de opleiding Communicatie. Je bent inmiddels drie weken bezig en het is tijd voor de derde bijeenkomst. Deze begint met een korte quiz over de belangrijkste begrippen uit de vorige bijeenkomsten. De studenten lijken zich weinig te herinneren van de voorgaande weken. Je besluit de stof kort te herhalen en gaat dan aan de slag met de inhoud van deze week. Na de bijeenkomst kom je een collega tegen en je zegt: 'Poeh, wat wisten ze nog weinig van de stof van vorige weken, zeg! Hoe kan dit toch? Leren ze niet of weten ze niet hoe ze moeten leren? Ik merk dat het me frustreert. En tegelijkertijd wil ik graag weten: hoe krijg ik ze wél aan het leren?'
Die docent bij Avans was ik, maar misschien herken jij je er ook wel in?
Wat heb ik gedaan? Ik heb mijn frustratie en nieuwsgierigheid omgezet in actie en ben een promotieonderzoek gestart naar de vraag hoe we studenten kunnen helpen met het zelfstandig leren van leerstof. Specifiek: Hoe kunnen studenten ondersteund worden in het zelfregulerend gebruik van effectieve cognitieve leerstrategieën in het hoger onderwijs? Dat is een hele mond vol! Ik leg graag uit wat dit precies betekent, waarom ik dit heb onderzocht en – belangrijker nog – wat jij morgen al kunt doen met de resultaten in jouw onderwijspraktijk!
|
 |
Wat heb ik onderzocht en waarom?
Effectieve cognitieve leerstrategieën zijn manieren van leren die aansluiten bij hoe wij als mensen informatie opslaan in ons brein. Deze strategieën zorgen voor diepgaand leren, het opbouwen van langetermijnkennis én de mogelijkheid om deze kennis toe te passen in nieuwe situaties1. Denk bijvoorbeeld aan jezelf testen tijdens het leren (retrieval practice), het spreiden van leren (spacing), jezelf vragen stellen over de stof (elaboration) en datgene wat je leert aan jezelf uitleggen (self-explanation).
Het inzetten van deze strategieën vinden studenten vaak lastig. Het gebruik van effectieve strategieën zorgt voor desirable difficulties en kost daarom moeite. Hoewel juist die moeite zorgt voor diepgaander leren2, geven studenten toch vaak de voorkeur aan andere, oppervlakkige manieren van leren die minder inspanning kosten (zoals (her)lezen of onderstrepen), maar daarom ook minder effectief zijn.
Een component die het nog lastiger maakt is dat studenten dit vaak ook nog zelfgereguleerd moeten doen. Dat wil zeggen, dat studenten zelf de regie nemen over het eigen leerproces. Meer wetenschappelijk beschrijven we zelfregulerend leren als het cyclische proces waarbij een lerende diens gedrag, gedachten, gevoelens én motivatie zelf, proactief richting geeft, met het oog op het bereiken van (diens) leerdoelen en rekening houdend met de context3. Dit is niet gemakkelijk. Het betekent namelijk dat je weet wat je wil bereiken met leren, dat je een concreet doel hebt. Dat je jezelf kan motiveren om te leren. En dat je voor, tijdens en na het leren kan stilstaan bij wat wel en niet goed gaat en dit kan bijsturen. En dit alles in een omgeving in het hoger onderwijs waarbij een groot beroep gedaan wordt op zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid4.
Het is dan ook niet zo vreemd dat onderzoek laat zien dat studenten ondersteuning nodig hebben. Ondersteuning waardoor ze inzien en ervaren dat het zelfstandig gebruik van effectieve cognitieve leerstrategieën hen diepgaandere kennis en vaardigheden opleveren. Echter, de ondersteuning die er nu is, is vaak lang van duur en intensief qua tijd. Ook lopen deze vormen van ondersteuning vaak langs het reguliere onderwijs5. En dat terwijl de eigen docent een enorm belangrijke rol kan spelen in het ondersteunen van deze strategieën. Zij verzorgen immers de lesactiviteiten, kennen hun studenten en weten hoe zij hen kunnen helpen bij leren. Daarom zou het mooi zijn om ondersteuning van de leerstrategieën te integreren in de onderwijsactiviteiten met een meer compacte aanpak.
Maar hoe die compacte ondersteuning er dan precies uit moet zien, of deze ook werkt, en welke rol motivatie precies speelt in het gebruiken van effectieve cognitieve leerstrategieën, dat weten we nog niet. Daarom mijn onderzoek! En dat heeft een aantal mooie, bruikbare inzichten opgeleverd. |
|
|
|
|
 |
Wat heeft het onderzoek opgeleverd?
Inzicht #1 - Ondersteunen loont!
Kunnen we studenten ondersteunen in hun zelfregulerend gebruik van retrieval practice met een compacte, geïntegreerde aanpak? Ja, dat kan!
Dit inzicht is gebaseerd op experimenten die volledig geïntegreerd waren in eerstejaarsmodules van verschillende opleidingen van Avans Hogeschool. Studenten kregen via een korte video uitgelegd wat je doet bij retrieval practice, namelijk jezelf testen tijdens het leren, hoe je dit het beste kan doen en waarom het effectief is. Daarna kregen studenten de gelegenheid om de strategie toe te passen in een speciaal ontworpen online leeromgeving, die gevuld was met belangrijke begrippen en definities uit hun module in de vorm van flashcards. In deze omgeving konden ze begrippen óf herlezen óf ze konden zichzelf testen. De testoptie bestond uit het beantwoorden van een vraag zoals, ‘Leg uit wat er bedoeld wordt met het mere exposure effect’. Studenten vulden hun antwoord in en hadden vervolgens de mogelijkheid om dit te vergelijken met het goede antwoord. Deze aanpak vond plaats tijdens de lessen. De instructies namen slechts een paar minuten in beslag en de studenten kregen ter plekke ruimte en tijd om te oefenen.
En wat de conclusie van deze experimenten was? Deze compacte, geïntegreerde aanpak verhoogde het gebruik van retrieval practice door studenten, met name wanneer de toets naderde.
Praktische tip - Gebruik effectieve leerstrategieën in jouw lesactiviteiten.
Het feit dat studenten op basis van korte instructies zelfstandig aan de slag kunnen én gaan met een strategie zoals retrieval practice is veelbelovend. Een praktische aanbeveling is dan ook: gebruik deze effectieve leerstrategieën tijdens bijeenkomsten met studenten in lesactiviteiten en onderwijsmaterialen. Hiermee zet je studenten actief aan de slag met leerstrategieën. Om een leerstrategie-activiteit zelf te ontwerpen, kun je deze stappen volgen. |
 |
Inzicht #2 - Studenten zien de waarde van leerstrategieën in relatie tot hun doelen.
Stel, je hebt je leerstrategieën geïntegreerd in al je lesactiviteiten. Ben je dan geslaagd in het ondersteunen van het zelfregulerend gebruik van effectieve leerstrategieën? Nog niet, nee. Want bij het veranderen van leergedrag komt meer kijken dan uitleggen en oefenen.
Een tweede belangrijke conclusie van mijn proefschrift is dan ook dat de motivatie van studenten om met effectieve leerstrategieën aan de slag te gaan nauw samenhangt met of ze een leerstrategie als nuttig ervaren.
Een strategie is nuttig wanneer deze bijdraagt aan de eigen doelen van de student. Belangrijke doelen van studenten zijn het leren, begrijpen en onthouden van stof, het halen van goede cijfers en het behalen van studiepunten. Studenten zijn ook gemotiveerd om leerstrategieën te gebruiken wanneer zij al hebben ervaren, bijvoorbeeld tijdens het leren op de middelbare school, dat deze hen hielpen bij het behalen van hun doelen. De hoeveelheid moeite die moet worden gedaan voor een bepaalde leerstrategie bepaalt ook motivatie voor het gebruik daarvan. Om, ondanks deze moeite, toch de inspanning te kunnen leveren, is het voor studenten belangrijk om aandacht te besteden aan andere zaken die voor hen van belang zijn, zoals hobby's, vrienden, sport of een bijbaan.
Praktische tip - Leuk zo’n leerstrategie, maar what’s in it for me?
Hoe maak je als docent het gebruik van een leerstrategie nuttig? Afhankelijk van de doelen en behoeften van de docent en studenten zijn hier volgende mogelijkheden voor.
1. Nuttig voor het halen van goede cijfers en studiepunten
Een eerste manier om dit te doen, is bedoeld voor studenten die met hun huidige strategieën hun toetsen niet halen. En behoefte hebben aan ‘nieuwe’ strategieën. Voor deze studenten kunnen effectieve leerstrategieën mogelijk wel zorgen voor het halen van voldoendes en studiepunten. Als docent kan je studenten doorverwijzen naar extra-curriculaire trainingen die worden aangeboden (bij Avans via Avans Extra). Ook kan de Breineducatie-module ‘Hoe leer ik het meest effectief’ worden ingezet. De module kan door studenten zelfstandig worden doorlopen óf deze kan geïntegreerd worden in het lopende onderwijs.
Een andere manier om te zorgen dat studenten sowieso aan de slag gaan met effectieve leerstrategieën is ze een verplicht onderdeel maken van onderwijsactiviteiten. Wanneer studenten in hun module elke week verplicht oefenen met retrieval practice, ervaren zij hoe dit bij kan dragen aan hun prestaties8 en zal het zorgen voor het beter onthouden van de stof. Het nadeel van deze aanpak is het verplichte karakter. We willen juist dat studenten dit zelfregulerend doen, toch?
2. Nuttig voor betekenisvol leren
Een alternatief is dat het gebruik van effectieve leerstrategieën ook een persoonlijk doel voor een student is. We kunnen studenten helpen bij het opstellen van leerdoelen voor zichzelf, die gericht zijn op het ontwikkelen van competenties en het verwerven van vaardigheden en kennis. Dit vraagt om diepgaand, betekenisvol leren (zie ook de Synaps Doelen die motiveren om te leren). Naast het halen van tentamens, willen studenten vaak ook inhoudelijk leren. En vinden ze de stof nuttig, waardevol en (deels) interessant. Een manier om studenten hierin verder te helpen is het benadrukken en vergroten van de waarde van de inhoud van wat ze leren.
3. Nuttig en noodzakelijk: een cultuuromslag
Een laatste aanpak is rigoureus en vraagt om een onderwijsvernieuwing. Hierin staat actief en betekenisvol leren - wat onlosmakelijk verbonden is met effectief strategiegebruik – centraal. Om gedragsverandering op de lange termijn mogelijk te maken, moeten we misschien belangrijke kenmerken van de leeromgeving en het ontwerp van studieprogramma’s veranderen, waarbij leeractiviteiten en toetsvormen vragen om een dieper begrip van leerstof en betekenisvol leren9.
Kenmerken van formatief handelen, het helpen van studenten bij het monitoren van hun leren door middel van voortdurende feedback, kunnen een cruciale bijdrage leveren aan de ontwikkeling van diepgaand denken en leren10, aangezien het doel ervan is om het leren te verbeteren. Wanneer studenten actief aan de slag gaan met ‘produceren’ tijdens het leren (dat wil zeggen, opdrachten uitwerken, een quiz doen, een presentatie geven, een discussie voeren) biedt dit allereerst de mogelijkheid voor docenten en studenten om het ‘zichtbare leren’ te monitoren en verder te ondersteunen. Daarnaast zorgt deze actieve verwerking van de stof – waar effectieve leerstrategieën een cruciale rol in hebben - voor het integreren van nieuwe kennis, zodat deze ook betekenisvol wordt voor de student. Dit helpt dan weer in het ontwikkelen van kwaliteitsbesef, het kunnen beoordelen van je eigen werk en dat van anderen11. In plaats van de vraag Is het goed zo? hebben we het met studenten over Waarom is het goed?, Waar sta ik nu? en Wat kan ik doen om me verder te ontwikkelen? Op deze manier is het gebruik van effectieve leerstrategieën een waardevol en integraal onderdeel van de leeromgeving voor zowel docenten als studenten. |
 |
Wat kan jij morgen al doen?
Laten we terug in de tijd gaan naar het moment van mijn derde bijeenkomst Onderzoeksvaardigheden. Wat ik nu zou doen om mijn studenten te helpen? Ik zou met mijn studenten bespreken hoe zij leren, welke strategieën zij gebruiken, waarom ze deze gebruiken en wat hun belangrijkste leerdoelen zijn. Daarna zou ik een lesactiviteit inzetten waarin zij de stof aan zichzelf en medestudenten moeten uitleggen en waarbij ik zorg voor actief leren en feedbackmogelijkheden. En ik zou aandacht besteden aan de vragen hoe en waarmee ze zichzelf en hun leerprestaties kunnen inschatten, om te bepalen of ze voldoen aan de kwaliteitsnorm van het vak.
Herkende jij je ook in de omschrijving uit de eerste alinea? Zo ja, wat zou jij anders doen, nu je dit weet?
Wil je meer weten over mijn onderzoeken? Of mijn proefschrift ontvangen? Ik kom graag met je in contact. Stuur mij gerust een email (mmdhj.broeren@avans.nl) of maak een connectie via LinkedIn. |
|
|
|
Bronnen
- Dunlosky, J., Rawson, K. A., Marsh, E. J., Nathan, M. J., & Willingham, D. T. (2013). Improving Students’ Learning With Effective Learning Techniques. Psychological Science in the Public Interest, 14(1), 4–58. https://doi.org/10.1177/1529100612453266
- Bjork, E. L., & Bjork, R. A. (2011). Making things hard on yourself, but in a good way: Creating desirable difficulties to enhance learning. In M. A. Gernsbacher, R. W. Pew, L. M. Hough, J. R. Pomerantz (Eds.), Psychology and the real world: Essays illustrating fundamental contributions to society (2nd edition) (pp. 56–64). New York: Worth.
- Pintrich, P. R. (2000). The role of goal orientation in self-regulated learning. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of self-regulation (p. 451–502). San Diego, CA: Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-012109890-2/50043-3 | Zimmerman, B. J. (1990). Self-Regulated Learning and Academic Achievement: An Overview. Educational Psychologist, 25, 3–17. https://doi.org/10.1207/s15326985ep2501_2 | Zimmerman, B. J. (2002). Becoming a Self-Regulated Learner: An Overview. Theory Into Practice, 41(2), 64–70. https://doi.org/10.1207/s15430421tip4102_2
- Dresel, M., Schmitz, B., Schober, B., Spiel, C., Ziegler, A., Engelschalk, T., Jöstl, G., Klug, J., Roth, A., Wimmer, B., & Steuer, G. (2015). Competencies for successful self-regulated learning in higher education: structural model and indications drawn from expert interviews. Studies in Higher Education, 40, 454–470. https://doi.org/10.1080/03075079.2015.1004236
- Biwer, F., oude Egbrink, M., Aalten, P., & de Bruin, A. (2020). Fostering Effective Learning Strategies in Higher Education—A Mixed-Methods Study. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 9, 186-203. https://doi.org/10.1016/j.jarmac.2020.03.004
- Veenman, M.V.J., Van Hout-Wolters, B.H.A.M. & Afflerbach, P. Metacognition and learning: conceptual and methodological considerations. Metacognition Learning 1, 3–14 (2006). https://doi.org/10.1007/s11409-006-6893-0
- Drok, H., & Broeren, M. (2024). Het geheim van uitleggen-aan-jezelf. BlogToetsrevolutie. https://toetsrevolutie.nl/het-geheim-van-uitleggen-aan-jezelf/
- Carpenter, S. K., Rahman, S., Lund, T. J., Armstrong, P. I., Lamm, M. H., Reason, R. D., & Coffman, C. R. (2017). Students' use of optional online reviews and its relationship to summative assessment outcomes in introductory biology. CBE Life Sciences Education, 16(2). https://doi.org/10.1187/cbe.16-06-0205
- Fiorella, L., & Mayer, R. E. (2016). Eight Ways to Promote Generative Learning. Educational Psychology Review, 28(4), 717–741. https://doi.org/10.1007/s10648-015-9348-9
- Rushton A. (2005). Formative assessment: a key to deep learning? Medical teacher, 27(6), 509–513. https://doi.org/10.1080/01421590500129159
- Tai, J., Ajjawi, R., Boud, D., Dawson, P., & Panadero, E. (2018). Developing evaluative judgement: Enabling students to make decisions about the quality of work. Higher Education, 76, 467-481. https://doi.org/10.1007/s10734-017-0220-3
Afbeeldingen: Creative Desk |
|
|
|
|
Afmelden voor mailings? Klik
hier
|
|
|
|
|
|
